Հեռավար-առցանց ուսուցում
Ինչպիսի՞ն պետք է լինի Երևանի բրենդը զբոսաշրջիկներին գրավելու և քաղաքային զբոսաշրջությունը զարգացնելու համար
Զբոսաշրջությունն էական նշանակություն ունի քաղաքների զարգացման գործում, քանի որ նպաստում է ենթակառուցվածքների բարելավմանը, բնակիչների բարեկեցության մակարդակի բարձրացմանը, զբաղվածության և եկամուտների ապահովմանը և այլն:
Ըստ ՄԱԿ-ի ԶՀԿ-ի տվյալների՝ քաղաքային զբոսաշրջությունը ենթադրում է ճանապարհորդություն դեպի քաղաքներ, որոնց տևողությունը սովորաբար կարճ է՝ 1-3 օր: Ըստ ՄԱԿ-ի՝ 1950թ. աշխարհի բնակչության 30%-ն էր բնակվում քաղաքներում (751 մլն մարդ), այսօր՝ 55%-ը (4,2 մլրդ մարդ), իսկ 2050թ. 68%-ը կբնակվի քաղաքներում (6,7 մլրդ մարդ), որի շուրջ 90%-ը կլինի Աֆրիկայի և Ասիայի քաղաքներում: Հնդկաստանը, Չինաստանը և Նիգերիան կունենան աշխարհի քաղաքային բնակչության 35%-ը: Մինչև 2030թ. աշխարհում կլինեն 43 մեգաքաղաքներ, որոնց մեծ մասը՝ զարգացող տարածաշրջաններում: Այսօր Տոկիոն ամենամեծ բնակչություն ունեցող քաղաքն է՝ 37 մլն մարդ, որին հաջորդում է Դելին (29 մլն), Շանհայը (26 մլն), Մեխիկոն և Սան Պաուլոն (22 մլն), Կահիրեն, Մումբայը, Պեկինը և Դհական (20 մլն):
Զբոսաշրջության զարգացման միտումներն աշխարհում. Ինչպիսի՞ն կլինեն ապագա զբոսաշրջիկները
Զբոսաշրջությունը համաշխարհային տնտեսության ամենաարագ զարգացող ոլորտներից է: Ինչպես փաստում է վիճակագրությունը՝ 1950թ. միջազգային զբոսաշրջիկների թիվը կազմել է 50 մլն, 2000թ.՝ 674 մլն, իսկ 2017թ.՝ 1326 մլն մարդ, ինչն ըստ կանխատեսումների՝ 2030թ. կհասնի 1,8 միլիարդի:
Աղյուսակ 1. Զբոսաշրջիկների թիվն աշխարհում, 1995-2017թթ. (մլն մարդ)
2017թ. զբոսաշրջային ճանապարհորդությունների 57%-ը եղել է օդային հաղորդակցմամբ, 37%-ը՝ ավտոճանապարհային, 4%-ը՝ ջրային, 2%-ը՝ երկաթուղային:
2017թ. միջազգային զբոսաշրջիկների 55%-ի ճանապարհորդության նպատակը եղել է հանգիստը և ժամանցը, 27%-ը ճամփորդել է հարազատներին այցելության, առողջական, կրոնական նպատակներով, 13%-ը՝ գործնական և 6%-ը՝ այլ նպատակներով:
Զբոսաշրջության ազդեցությունը դրակա՞ն է, թե՞ բացասական. Կայուն զբոսաշրջության անհրաժեշտությունը
Զբոսաշրջությունը համաշխարհային տնտեսության արագ զարգացող ոլորտներից է: Չնայած զբոսաշրջության աճին և դրա բերած օգուտներին՝ այն նաև բացասական հետևանքներ ունի: Նախորդ վերլուծականներից մեկում արդեն անդրադարձել ենք զբոսաշրջության զարգացման միտումներին, ուստի այս վերլուծականում ամփոփ կանդրադառնանք զբոսաշրջության դրական և բացասական ազդեցություններին տնտեսության, շրջակա միջավայրի, սոցիալ-մշակութային պայմանների վրա:
ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅԱՆ ՄՐՑՈՒՆԱԿՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՈՒՂՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆՈՒՄ
Համաշխարհային տնտեսության ժամանակակից
զարգացումները և հատկապես տնտեսությունների
փոխկապվածությունը մեծացնող համընդհանրացման
գործընթացները, ապրանքային և ֆինանսական համաշխարհային շուկաների ձևավորումը արդիական են
դարձնում երկրների միջազգային մրցունակության
բարձրացման հիմնախնդիրը: Տնտեսության մրցունակության խնդիրների ուսումնասիրության արդիականությունը ազգային նշանակության հիմնահարցերից
է, քանի որ սերտորեն կապված է երկրի տնտեսական
զարգացման և բնակչության կենսամակարդակի
բարձրացման հետ:
Ազգային տնտեսության մրցունակության մակարդակի որոշման և դրա բարձրացման հիմնախնդիրները էլ ավելի սրվեցին 2008-2009 թթ. ֆինանսատնտեսական ճգնաժամից հետո, երբ համաշխարհային, ինչպես նաև առանձին երկրների տնտեսությունների զարգացման ընթացքում հիմնարար փոփոխություններ տեղի ունեցան: Դրանք արտահայտվեցին
մրցունակության գնահատման մեթոդաբանության
մեջ ևս, քանի որ պարզվեց, որ մինչ այդ հաշվի չէին
առնվում այն գործոնները, որոնք ազդում էին ազգային տնտեսության ունակության վրաարտադրել միջազգային շուկայում մրցունակ ապրանքներ և ծառայություններ, որոնք միաժամանակ կարող են նպաստել սեփական քաղաքացիների բարեկեցության բարձրացմանը: Ներկայումս առանձին երկրների տնտեսությունների մրցունակության վարկանշման և բարձրացման արդյունավետ եղանակների վերաբերյալ հարցերը լուծվում են համաշխարհային տնտեսության փոփոխական միջավայրում: Այս առումով, ֆինանսատնտեսական ճգնաժամից հետո յուրաքանչյուր երկիր, որի խնդիրը տնտեսության մրցունակության բարձրացումն է, պետք է մշակի ռազմավարություն անորոշության բարձր աստիճանի պայմաններում: Սակայն, մյուս կողմից, անհնար է նաև հետաձգել այդ հարցի 4 լուծումը, քանի որ այն անմիջական կապ ունի երկրի զարգացման մյուս կարևոր հիմնահարցերի, մասնավորապես՝ տնտեսական և սոցիալական կայուն զարգացման, բնակչության կենսամակարդակի բարելավման հետ: Չնայած միջազգային մրցունակության խնդիրների ուսումնասիրությունը բավական երկար պատմություն ունի, սակայն դրա կարևորությունը մեծացել է հատկապես վերջերս, քանի որ աշխարհի երկրների մեծ մասի տնտեսությունները ներքաշվել են մրցակցային պայքարի մեջ: Մրցունակության հիմնախնդիրները ուսումնասիրվում են հայտնի տնտեսագետների և խոշոր միջազգային կազմակերպությունների կողմից, որոնց գործունեությանը նպաստում են ավելի քան 100 երկրների ազգային ինստիտուտներ: Այն երկրները, որոնց մրցունակությունը բարձր է գնահատվում, արտադրում են համաշխարհային ՀՆԱ-ի մոտ 90%-ը1: Հարաճուն, ինտեգրվող և բաց համաշխարհային տնտեսության համատեքստում մրցունակության ապահովումը դարձել է առաջնահերթություն թե՛ զարգացած, թե՛ զարգացող երկրների համար: Ժամանակակից տնտեսագիտական գրականության մեջ գոյություն ունեն մրցունակության հասկացության մի շարք սահմանումներ: Առավել ընդհանուր իմաստով, մրցունակությունն ուրիշներից առաջ անցնելու հնարավորությունն էօգտագործելով սեփական
առավելություններըառաջադրված նպատակներին հասնելու համար2: Հիմնախնդրով զբաղվող հետազոտողները նշանակալի ավանդ են ներդրել մրցակցության և մրցունակության տեսությունների զարգացման գործում: Մրցակցության տեսությունը առաջին անգամ ընդ1 Швандар К.В., Современные тенденции формирования международной конкурентоспособности национальной экономики. /Автореферат диссертации на соискание ученой степени доктора экономических наук. Москва, 2011, с. 2. 2 Долинская М. Г., Соловьев И. А. Маркетинг и конкурентоспособность промышленной продукции. М.: Издательство стандартов, 2007, с. 9. 5 հանրացրել է Ա. Սմիթը3, որը հետագայում զարգացրել են Դ. Ռիկարդոն4, Է. Չեմբեռլենը5: Մ. Պորտերը6, Ի. Անսոֆը7, Ռ. Ֆատխուտդինովը8 հետազոտեցին ոչ միայն մրցակցության և մրցունակության բնույթը, այլ նաև մրցունակության ապահովման խնդիրները: ՀՀ տնտեսության կամ դրա առանձին ճյուղերի մրցունակության հիմնախնդիրը այսօր օրակարգային է համաշխարհային շուկային ՀՀ ինտեգրման գործընթացների համատեքստում: Սույն աշխատության մեջ ՀՀ զբոսաշրջության ոլորտի մրցունակության բարձրացման դիտարկումը խթան կհանդիսանա թե՛ փոխկապակցված ճյուղերի և ենթակառուցվածքների (զբոսաշրջությունն ուղղակիորեն և անուղղակիորեն փոխկապված է տնտեսության 10-35 ճյուղերի հետ), թե՛ ներդրումների և գործընկերային պայմանագրերի ավելացման համար: Հարվարդի բիզնես դպրոցի ուսումնասիրությունները վկայում են, որ զարգացող տնտեսությունների համար զբոսաշրջությունը հզոր խթան է տնտեսության բազմատեսակացման և զարգացման տեսանկյունից: Այն դեպքում, երբ զարգացած տնտեսություններում զբոսաշրջիկների քանակը տարեկան ավելանում է միջինը 4,1%-ով, զարգացող տնտեսություններում աճը հասնում է 6.5%-ի (ՀՀ-ում վերջին 5 տարիներին տարեկան միջին աճը կազմել է 10,6%): Զարգացող տնտեսությունների զբոսաշրջությունից մուտքերի տարեկան աճը հասնում է 9,7%-ի, երբ համաշխարհային միջին ցուցանիշը չի գերազանցում 3 Adam Smith, LL.D. and F.R.S. An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations. London: W.Strahan, and T. Cadell, in the strand. 1776, 510 p. 4 David Ricardo. On the Principles of Political Economy and Taxation. London: John Murray, 1817, 589 p. 5 Edward Chamberlin. The Theory of Monopolistic Competition. Harvard University Press. 1933, 213 p. 6 Michael E. Porter. Competitive Advantage of Nations. NY: The Free Press. 1990, 896 p. 7 H. Igor Ansoff. Corporate Strategy: An Analytic Approach to Business Policy for Growth and Expansion. NY: McGrow-Hill, 1965, 241 p. 8 Раис А. Фатхутдунов. Стратегическая конкурентоспособность /учебник/. М: Экономика, 2005, 504 с. 6 6.3%-ը9: ՀՀ-ում այս ցուցանիշը դեռևս չի հաշվարկվում: Հաշվի առնելով զբոսաշրջության ուղղակի և անուղղակի ազդեցությունը տնտեսության բազմակողմանի զարգացման վրա՝ արդիական ենք համարում զբոսաշրջության մրցունակության գերակայությունների բացահայտումը՝ միջազգային շուկայում ՀՀ դերակատարման բարձրացման նպատակով: Մրցունակության բարձրացումն այսօր լուրջ խնդիր է բազմաթիվ երկրների համար։ Ամեն տարի Համաշխարհային տնտեսական ֆորումի փորձագետները գնահատում են աշխարհի երկրների մրցունակության գործոնները զբոսաշրջության և ճանապարհորդությունների ոլորտում: Գնահատումն իրականացվում է Միջազգային ավիափոխադրումների ասոցացիայի, Զբոսաշրջության համաշխարհային կազմակերպության համատեղ ջանքերով, հիմնվելով այնպիսի միջանկյալ ցուցանիշների վրա, ինչպիսիք են հյուրանոցային և տրանսպորտային ենթակառուցվածքների զարգացվածությունը, իրավական կարգավորումը, քաղաքական կայունությունը, բիզնեսի անվտանգությունը, զբոսաշրջության զարգացման գործընթացում պետական աջակցությունը, երկրում զբոսաշրջության գրավչությունը և ի վերջո՝ անվտանգությունը: Այսպիսով՝ զբոսաշրջության մրցունակության մակարդակը երկրի զարգացման կարևոր ցուցանիշներից է: Սույն հետազոտությունն իրագործվել է Հայաստանի պետական տնտեսագիտական համալսարանի տրամադրած դրամաշնորհային ծրագրի շրջանակներում՝ հետևյալ հեղինակային կազմով. Յու.Մ. Սուվարյանթեմայի գիտական ղեկավար, ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս, Ն.Հ. Շահնազարյան, Խ.Ա. Մխիթարյան, Ռ.Ա.
Հայրապետյանտնտեսագիտության թեկնածուներ, դոցենտներ, Հ.Հ. Համբարձումյան, Մ.Վ. Առաքելյան
գիտաշխատողներ:
Միջազգային զբոսաշրջությունը
Միջազգային զբոսաշրջությունը ծառայությունների փոխանակման համեմատաբար արագ զարգացող ձև է: Այսպես` միայն XX դարի երկրորդ կեսին աշխարհի միջազգային զբոսաշրջիկների թիվն աճել է շուրջ 40անգամ:
Զբոսաշրջության այսպիսի բուռն զարգացման կարևորագույն նախադրյալն աշխարհի, հատկապես զարգացած երկրների բնակչության կենսամակարդակի բարձրացումն է, որն իր հերթին մեծացնում է զբոսաշրջության պահանջարկը: Կարևոր դեր են կատարում նաև անձնական օգտագործման ավտոմեքենաներ և տրանսպորտի այլ միջոցներ ունեցող մարդկանց թվի աճը, մարդկանց ազատ ժամանցի մեծացումը, զբոսաշրջության նյութական հիմքի` հյուրանոցների, քեմփինգների, մոթելների, ավտոբուսների թվի աճը: Զբոսաշրջության աճը պայմանավորող մյուս նախադրյալը բնակչության պահանջարկը ձևավորող պատճառների փոփոխությունն է: Եթե նախկինում մարդիկ շրջագայում էին զուտ իրենց շրջակա միջավայրը կարճ ժամանակով փոփոխելու բնազդային ձգտմամբ, ապա ներկայումս այդ ձգտմանն ավելացել են նաև մարդկանց աշխատանքի ու կենցաղային պայմանների բարդացումը, նյարդային լարվածության բարձրացումը, քաղաքային պայմաններում ֆիզիկական ուժերի վերականգնման հնարավորության գրեթե բացակայությունը: Այդպիսի պայմաններում միայն զբոսաշրջության և հանգստի շնորհիվ են վերացվում լարված աշխատանքի գործընթացում և միապաղաղ կյանքում մարդկանց մեջ առաջացած սթրեսն ու հոգնածությունը:
Վերջապես` զբոսաշրջության զարգացման տնտեսական կարևոր պատճառ է նաև այդ ոլորտի բարձր եկամտաբերությունը (մեկ զբոսաշրջիկի հաշվով` շուրջ 1000 դոլար եկամուտ): Զբոսաշրջությունը մեծաթիվ երկրների տնտեսության կարևոր հատվածն է:ՕրինակԱյդ երկրներում ձևավորվել են զբոսաշրջության տարբեր տեսակի շրջաններ` ծովափնյա, լեռնադահուկային և ծովային ճանապարհորդական, քաղաքների այցելության, էկոլոգիական, կրոնական ուխտագնացության և այլն: Աշխարհի միջազգային զբոսաշրջիկների ընդհանուր թվի մեջ շատ մեծ են Եվրոպայի, այնուհետև` Հյուսիսային Ամերիկայի և Ասիայի (հատկապես Չինաստանի և Ճապոնիայի) բաժինները:
ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅԱՆ ՄՐՑՈՒՆԱԿՈՒԹՅՈՒՆԸ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆՈՒՄ
Երկրի մրցունակությունը պայմանավորված է մրցակցային առկա առավելությունների կառուցվածքով: Մրցակցային առավելությունների ողջ բազմազանությունը կարելի է դասակարգել ըստ չորս տեսակների`
1. ռեսուրսային,
2. տեխնոլոգիական,
3. կառուցվածքային,
4. տնտեսականքաղաքականությանարդյունավետություն
Ռեսուրսային առավելությունների հիմքում երկրում առկա արտադրության գործոններն են` բնական ռեսուրսներ, աշխատուժ և այլն, դրանց օգտագործման արդյունավետությունը: Տեխնոլոգիական առավելությունները հիմնված են գիտելիքների, տեխնոլոգիաների, ներդրումների վրա, որոնք ապահովում են ժամանակակից մրցակցային առավելությունների ողջ համալիրը` սկսած մեկ կամ մի քանի ճյուղերում տեխնոլոգիական առաջընթացի ապահովումից (մասնակի տեխնոլոգիական առավելություն) մինչև ողջ երկրի տեխնոլոգիական առաջատարություն: Արդյունավետ տնտեսական զարգացում հնարավոր է ապահովել նաև երկրի բարենպաստ տնտեսական միջավայրի և համապատասխան սոցիալ-քաղաքական մթնոլորտի շնորհիվ, որոնք կնպաստեն տնտեսության նորամուծական հնարավորությունների բացահայտմանը: Ժամանակակից զարգացած երկրների մրցունակությունն առավելապես հիմնված է տեխնոլոգիական մրցակցային առավելությունների վրա, իսկ զարգացող երկրներինը` ռեսուրսային:
Զբոսաշրջությունն այսօր տնտեսական համալիր ոլորտ է, որն աշխարհի բազմաթիվ երկրներում վերածվել է արագ զարգացող ճյուղի: Զբոսաշրջության ժամանակակից արդյունաբերությունը համաշխարհային տնտեսության խոշորագույն, բարձրարդյունավետ և առավել դինամիկ զարգացող ճյուղերից է, որը կապիտալ ներդրումների արդյունավետությամբ զիջում է միայն նավթագազարդյունաբերությանը և ավտոմեքենաշինությանը:
Զբոսաշրջությունը տնտեսության ծառայությունների բնագավառի առաջատար և առավել կայուն զարգացող ճյուղերից է: Համաշխարհային տնտեսության ամենադինամիկ զարգացող և առավել շահութաբեր այս ոլորտի զարգացման աննախադեպ տեմպերն իրենց ուղղակի և անուղղակի ազդեցությունն են թողնում տնտեսության գրեթե բոլոր ճյուղերի համամասնական զարգացման վրա:
Զբոսաշրջությունը ՀՀ տնտեսության այլ գերակա ճյուղերի համակարգում մեծ կարևորություն ունի մի քանի պաճառներով: Դրանք են.
1. Հայաստանի պատմամշակութային և բնական հարստությունը ինքնին մրցակցային պոտենցիալ առավելություն է:
2. Միջազգային ծառայությունների վաճառքի առումով` զբոսաշրջությունը զբաղեցնում է առաջին տեղը, իսկ մի շարք զարգացած երկրներում այն դարձել է ազգային եկամտի և շահույթի ծանրակշիռ հոդված (13-40%): Օգտագործելով զբոսաշրջային ներուժը` ՀՀ-ն հնարավորություն կունենա էապես բարելավելու իր առևտրական հաշվեկշիռը:
3. Զբոսաշրջությունը ֆինանսական հոսքեր, ներդրումներ է ուղղում դեպի մարզեր՝ ապահովելով համաչափ զարգացում:
Տնտեսության մեջ զբոսաշրջության նշանակությունը հետևյալն է`
• Արտաքին առևտրի դրական հաշվեկշիռ. զբոսաշրջությունն այն միակ հիմնական ոլորտն է, որտեղ զարգացող երկրների արտաքին առևտրի հաշվեկշիռը պահպանվում է դրական:
• Բազմարկչի էֆեկտ. զբոսաշրջությունն օժտված է հզոր բազմարկչային էֆեկտով, որ զարգացող երկրների համար տնտեսական զարգացման աղբյուր է:
• Համեմատական արժեք. զարգացող երկրներում, որտեղ զբոսաշրջությունը տնտեսության գերակա ճյուղ է, մեծ տեղ է զբաղեցնում ՀՆԱ-ի մեջ, ինչպես նաև զբաղվածության և արտահանումից ստացված եկամուտներում գերազանցել է ավանդական տնտեսական գործունեությանը:
• Աշխատատեղերի ստեղծում. միջազգային զբոսաշրջության արագ զարգացումը հանգեցրել է մեծաթիվ աշխատատեղերի ստեղծմանը: Զբոսաշրջությունը կարող է ուղղակիորեն ստեղծել աշխատատեղեր` հյուրանոցներում, ռեստորաններում, ժամանցի վայրերում, տրանսպորտային համակարգում և հուշանվերների վաճառքի կետերում, իսկ անուղղակիորեն` զբոսաշրջության հետ առնչվող ձեռնարկություններում (սննդի արդյունաբերություն, ծառայություններ, առևտուր):
Զբոսաշրջությունը այսօր աշխարհում նպաստում է 231 մլն մարդկանց զբաղվածությանը, որը մոտավորապես կազմում է ամբողջ աշխարհի զբաղվածների 8.3%-ը:
• Ներդրումների խթանում. զբոսաշրջությունը կարող է մեծ խթան հանդիսանալ ներդրումների ներգրավման համար, որն իր դրական ազդեցությունն է թողնում տնտեսության մյուս ճյուղերի վրա (արդյունաբերություն, տեղեկատվական տեխնոլոգիաներ, քաղաքաշինություն, կրթություն):
• Աղքատության հաղթահարում. զբոսաշրջությունը նպաստում է տնտեսական գործունեության զարգացմանը և աշխատատեղերի ստեղծմանը, այդ թվում՝ գյուղական համայնքներում կամ տնտեսապես անբարենպաստ այլ վայրերում։
2013 թ. հունվար-հունիսամիսներիններգնազբոսաշրջությանվերաբերյալտվյալներ
2013 թ. հունվար-հունիսիններգնաճանապարհորդներիմիջինծախսերինպատակայնությանբաշխվածություննըստուղղությունների, ԱՄՆ դոլար
Նյութի աղբյուր
Անուշիկ Սերգեյան 